خبرنگاران معسومیت؛ گزارشی سرگرم کننده از آنچه با کلمات قابل اندازه گیری نیست

به گزارش مجله سرگرمی، تهران- خبرنگاران- آخرین اثر مصطفی مستور به نام معسومیت، بیشتر از آنکه داستان باشد گزارشی به نظر می رسد از دغدغه های ذهنی نویسنده که قابل بیان یا اندازه گیری با کلمات نیستند.

خبرنگاران معسومیت؛ گزارشی سرگرم کننده از آنچه با کلمات قابل اندازه گیری نیست

هر چند 98 سالی سخت بود و ایرانیان انواعی از سختی ها از سیلاب و فراغ تا درد بیماری و فقدان را در آن تجربه کردند، نویسندگان و صنعت نشر در برابر این لطمات سر فرو نیاوردند و چون هزاران سال گذشته به میراث زبان فارسی افزودند.

بنابر آمار خانه کتاب تعداد عناوین چاپ شده در سال 1398 اعم از چاپ اول و تجدید چاپ نسبت به سال گذشته افزایش 20 درصدی را نشان می دهد و همانطور که از آمار برمی آید گروه موضوعی ادبیات با مجموع 15 میلیون و 276 هزار و 64 شمارگان در رتبه سوم بعد از کتاب های کمک درسی و کودک قرار دارند.

پرونده تورق کتابخانه 98 بازخوانی بعضی آثار سال گذشته به ویژه آثار ادبی است که یا در جوایز مختلف ادبی دولتی یا خصوصی جایزه گرفته اند، یا توجه منتقدان را به خود جلب کرده اند یا بر اساس ملاک های بازار نشر ایران پرفروش شده اند. عناوین این پرونده برایندی از عنوان های پرفروش و مورد اقبال عمومی در گزارش های جمع بندی مطبوعات آخر سال، جوایز ادبی و کتاب برگزار شده و فهرست نهایی جوایز برگزار نشده و نقدهای صفحات فرهنگی و ادبی نشریات است.

مصطفی مستور (متولد 1343، اهواز) نوشتن را از سال 1369 شروع و طی نزدیک به سه دهه آثار مختلفی به ادبیات داستانی معاصر فارسی افزوده است که بعضی از آنها در شمار پرفروش های سال های اخیر بوده اند. وی نخستین داستان خود را با عنوان دو چشمخانه خیس در سال 1369 و نخستین کتابش در سال 1377 با عنوان عشق روی پیاده رو شامل 12 داستان کوتاه چاپ شد. اما کتابی که بیشتر او را به جامعه ادبی شناساند روی ماه خداوند را ببوس بود که در سال 1379 منتشر شد و جایزه جشنواره قلم زرین را برای وی به ارمغان آورد و تا امروز به چاپ هشتادونهم رسیده است.

مستور در ادامه راه خود را با انتشار داستان های کوتاه و بلند، چند نمایشنامه، چند اثر ترجمه و کتابی در مورد داستان نویسی تا امروز ادامه داد و آخرین فعالیت قلمی وی رمان معسومیت است که اواخر شهریور 98 در 192 صفحه و 23 فصل منتشر شد و تا به امروز به چاپ سوم رسیده و هشت هزار نسخه از آن راهی بازار شده است. از زمان انتشار اثر جلسات نقد و بررسی برای معرفی آن تشکیل و نقدهایی در مورد این اثر نوشته شده و در مجموع مصطفی مستور نامی آشنا در ادبیات امروز ایران است که مخاطبان خاص خود را دارد.

این رمان از زبان اول شخص، داستانی گزارش مانند را روایت می کند که برای دو دوست (اردلان و مازیار) در زمستان 95 در تهران روی داده و بعد از تمام شدن آن مازیار، جوانی بیست وپنج ساله که مدرسه را نیمه کاره رها کرده ولی نوشتن را دوست دارد (من به دلایلی که شاید فقط با کتاب های زیست شناسی و ژنتیک بشه اون ها رو شرح داد، با این که فقط ده کلاس درس خونده م و املام اصلا خوب نیست، عاشق نوشتنم (ص. 11) شرح اتفاق را به درخواست اردلان در قالب کتابی می نویسد.

مازیار که به دعوت اردلان بعد از کار سخت در کارواش به نمایشنامه نویسی در رادیو خوانده می شود، روزی نادیا (دختری بیست وپنج ساله اصفهانی و ساکن تهران) را می بیند که صدایش برای نمایشنامه خوانی مناسب است و او را به رادیو دعوت می کند. این امر به رابطه ای بین اردلان و نادیا می انجامد که در نهایت هر دو را از تهران فراری می دهد و مازیار را به نوشتن وقایع آن می خواند.

داستان هایی برامده از روابط انسانی، عرفان، دین و فلسفه

مستور دست کم در سه اثر خود (روی ماه خداوند را ببوس (افق، 1379)، استخوان خوک و دست های جذامی (چشمه، 1383) و معسومیت، روابط انسانی و رابطه انسان با خدا، پیچیدگی های روابط عاطفی، شادی ها و غم ها و نگاه های هر یک از طرفین به آن و آسیب هایش را دستمایه قرار داده و برای تبیین این امور از فلسفه و عرفان کمک می گیرد.

در این اثر رابطه اردلان با مرضیه و بعد از درگذشت او رابطه ای که با نادیا دارد، همچنین رابطه مازیار با حمیرا به عنوان روابط محوری داستان مطرح هستند؛ یعنی جوانانی از طبقه متوسط در دهه 20 عمر خود و دهه 90 ایران در شهر تهران روزگار می گذرانند. اما داستان به همین روابط منتهی نمی شود و روابط فرعی؛ مانند رابطه مازیار و اردلان دو دوست از دوران دبیرستان و مازیار با پدر و مادرش و با کافه چی همه به تدریج دغدغه های ذهنی مستور را مطرح می کنند.

از طرف دیگر مازیار به عنوان راوی در حال نوشتن نمایشنامه ای در مورد منصوربن نیشابوری عارف قرن پنجم (که در کتاب عارف قرن هفتم خوانده می شود) است و گاهی با اشارات و در معدود مواردی نقل قول هایی از او به نوعی عرفان را وارد داستان می کند.

مثل اینجا: صداش رو ساف کرد و از روی کتاب شروع کرد به خواندن: و از کلمات منصوربن اسحاق نیشابوری است در خطاب به اهالی میرآباد، دیهی در جوار نشابور: اگر که غنا خواهید، پس تا حد فقر و تنگدستی اموال خود را بر نیازمندان ببخشایید و اگر نزد خلق بلندی منزلت خواهید پس تا نهایت توان فروتنی پیشه کنید و اگر خواهید حکمت ها بر زبان تان بجوشد پس تا حد گنگان خموش باشید و اگر خواهید ببینید پس چشم ها فروبندید و اگر خواهید بشنوید پس گوش ها از شنیدن باز دارید. و فی الجمله، اگر چیزی خواهید نخواهیدش، که بسیار خاستن ها در نخاستن ها و اقبال ها در ادبارها و گنج ها در ویرانه ها نهفته است. (ص. 96)

و حتی در یک فصل (فصل 14) نمایشنامه ای را با موضوع او می نویسد که در این روزهای تهران زندگی می کند و بعد هم خوابی را که با او دیده تعریف می کند.

با وجود این که از نظر محتوای کلی بین معسومیت و دیگر آثار مستور شباهت هایی دیده می شود، از نظر شخصیت اینطور نیست. شخصیت اصلی رمان معسومیت جوان بیست پنج ساله ای است که از کودکی به دلیل مسائل پدر و مادر و بیشتر کارهای پدرش به سختی روزگار گذرانده، مدرسه را نیمه کاره رها کرده و مجبور به کار ماشین شویی (کارواش) شده که به دلیل آن حتی دست هایش هنگام نوشتن درد می کند، از دنیا و دنیایان بیزار و معتقد است کار دنیا درست نیست و این گفته اش چندبار در داستان تکرار شده که... من سرنوشت رو قبول دارم گرچه درست نمی دونم معنی ش چیه. اگه معنی ش اینه که زندگی هردمبیل و خرتوخر می ره جلو- که مثل روز واسه من روشنه این طوریه- اون وقت من دربست قبولش دارم. (ص. 25) با وجود این سرخوردگی شدید و نارضایتی از دنیا قدر محبت دوستی را می شناسد که در زمانه سختی به او لطف کرده است: خب، گمونم بهتره برم سر اصل مطلب. اما قبل از اون باید این رو بگم که من دارم این کتاب رو به خاهش و اسرار اردلان می نویسم....چون اردی خیلی گردن من حق داره (ص. 9). هر چند در شخصیت مازیار مهم ترین سوال این است چطور کسی که 10 سال مدرسه رفته، در این حد ضعیف دیکته بنویسد، یا کتابخوان باشد ولی این امر در رفتارهایش ظهور نداشته باشد.

همچنین در دیگر داستان های مستور اگر بعضی شخصیت ها کلا از دنیا بریده بودند و سوالات فلسفی در ذهن آنها مرتب چرخ می خورد، شخصیت یا شخصیت هایی هم بودند که در برابر این مسائل پاسخ هایی داشتند و داستان در نهایت به نفع روشنی و صراحت پیش می رفت ولی جای این شخصیت در معسومیت خالی است.

معسومیت داستان است یا گزارش؟

تعاریف زیادی از داستان از زمان ارسطو (فیلسوف یونانی 4 قرن قبل از میلاد) ارائه شده است. وی در هنر شاعری (بوطیقا) داستان را ترکیب وقایع می داند که تعریفی است کلی و مفهوم پیرنگ را نیز دربر می گیرد.

اما بعضی منتقدان میان داستان و پیرنگ تفاوت قائل می شوند و داستان را نقل رشته ای از حوادث می دانند که بر حسب توالی زمانی، ترتیب یافته باشند. (جمال میرصادقی، شناخت داستان، ص. 138) طرح (پیرنگ) نیز نقل حوادث است با تکیه بر موجبیت و روابط علت و معلول. (همان)

محمدحسن شهسواری نیز داستان را نقل وقایع، به ترتیب توالی زمان تعریف می کند و می نویسد: در مفهوم داستان آنچه اهمیت دارد تعریف خطی وقایع است. (حرکت در مه، ص. 30)

همچنین ولادیمیر پراپ vladimir prop قصه شناس روس (1895 تا 1970) تعریفی متفاوت از داستان ارائه می دهد: وی معتقد است هر متنی که بیان کننده تغییر شرایط و موقعیت از حالتی متعادل به غیرمتعادل و بازگشت به حالت متعادل یا برعکس باشد داستان است. این تغییر شرایط و موقعیت یا حادثه از عناصر اصلی داستان است و بدون این رخداد یا حادثه داستانی به وجود نمی آید (شناخت داستان، ص 140)

با وجود این که در معسومیت شخصیت اصلی یعنی مازیار شرح ماجرایی را که رخ داده بر اساس سلسله حوادث و گاه با روش رفت و برگشت زمانی برای نشان دادن زوایای بیشتری از داستان تعریف می کند و هر چند نظم اولیه در بازه ای زمانی بهم می ریزد، نظم جدید مشخصی حاکم نمی شود، شخصیت ها تغییری نمی کنند و عبور از این رویداد تاثیری نه بر شخصیت اصلی و شخصیت های دیگر از جهت فکری و رفتاری ندارد. هفته پیش اتفاق عجیبی افتاد و من بیش تر مطمئن شدم که دنیا تا مغز استخوون هردمبیل و خرتوخره. (ص. 190) به این ترتیب با همان ناامیدی و بریدن از دنیا که در ابتدای داستان روایت را شروع می کند، انتها می دهد. بنابراین شاید جای تعجبی نداشته باشد که این جمله پیش از شروع داستان نوشته شده است: این گزارش- دست کم برای من- گواه روشنی است بر این حقیقت ناب که بعضی چیزها را نمی توان با کلمات اندازه گرفت....

گذشته از این، اگر تعلیق و کنش را از عناصر داستانی در نظر بگیریم، از اواسط داستان انتهای آن مشخص است و حتی از ابتدای آن سوال چه خواهد شد برای مخاطب مطرح نیست. هر چند نمی توان وجود دیگر عناصر داستانی شامل گفت وگو، توصیف، پیرنگ و شخصیت پردازی را در این اثر نادیده گرفت.

طوری که می توان مازیار را نمادی از جامعه معاصر امروز ایران دید؛ چنانکه کوروش صفوی، زبانشناس و استاد فلسفه زبان در مصاحبه ای بر اساس تحلیل زبانی از گفتارهای روزمره ما چهار خصلت زبانی برای ایرانیان امروز برمی شمرد و یکی از آنها ناامیدی است.

گویی هر کدام از شخصیت ها بخشی از دغدغه های ذهنی مستور را مطرح می کنند و البته در این اثر دیگر شخصیتی نیست که به این دغدغه ها پاسخ دهد یا بارقه های امید را بر ناامیدی ها بپراکند. شخصیت های دیگر داستان نیز می توانند نمادی از دیگر اقشار جامعه امروز ایران ارائه دهند و از این جهت اثر از لحاظ اجتماعی و تاریخی نیز اهمیت دارد.

معسومیت مستور حتی اگر داستانی تمام عیار نباشد یا چون دیگر آثارش به دغدغه های ذهنی بپردازد، یا داستان اصلی در آن دیر شروع شود و استفاده از تکنیک های داستان نویسی چندان در آن برجسته نباشد، روان است و مخاطب را دست کم مخاطبی که با آثار مستور آشنا یا ادبیات خوان است، با خود همراه می کند؛ سرگرم کننده است و می توان در چند نشست آن را خواند و کمی با بخشی از فضای جامعه امروز معاصر ایران آشنا یا فقط با آن سرگرم شد.

tafatton.ir: تفطن، گردشگری، تور لحظه آخری ارزان قیمت، بلیط، ویزا، هتل

faceraz.ir: فیس راز | مجله گردشگری و مسافرتی، خبری و ورزشی

batask.ir: باتسک | مجله گردشگری، موفقیت، پزشکی، سلامت، مد و لباس

منبع: ایرنا
انتشار: 25 آبان 1400 بروزرسانی: 25 آبان 1400 گردآورنده: kurdeblog.ir شناسه مطلب: 95359

به "خبرنگاران معسومیت؛ گزارشی سرگرم کننده از آنچه با کلمات قابل اندازه گیری نیست" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "خبرنگاران معسومیت؛ گزارشی سرگرم کننده از آنچه با کلمات قابل اندازه گیری نیست"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید